BUDAMA İLE İLGİLİ TEKNİK VE ÖNEMLİ BİLGİLER

Budama; her ağaca, süs bitkisine, çamlara, çiçeklere ve bazı sebzelere yapılan en önemli işlerden birisidir. Budama ile bitkiler daha sağlıklı, daha uzun ömürlü ve uzun süre genç kalırlar. Fakat; doğru yapılan budamayı; çok iyi bilen, çok tecrübeli kişi tarafından yapılırsa faydalı olur. Aksi takdirde bilinçsizce budanan her bitki, zarar görür. Yanlış kesilen her dal, ağacın dengesinin bozulmasına, şeklinin değişmesine sebep olabileceği gibi hastalıklara karşı mücadele etmesinde de gücü kalmamış olacak ve ağaç küsecektir.
Zamanla ağaç, kısa sürede kurumaya doğru gidecektir. Doğru yapılan budamada ise ağacın üstündeki lüzumsuz fazla dallar alınarak, ağacın boş yere yorulmaması sağlanacak, ağacın dallarının her tarafta aynı dengede olması sağlanacak; ağacın kuru, kırık ve sık dalları alınarak, ağacın her tarafına hava ve güneş girmesi sağlanarak bitki hem daha sağlıklı ve daha uzun ömürlü olacaktır. Bundan dolayı bütün bitkiler için budama, en faydalı işlerin en başında gelir. Budama ile ağacı sağlığına kavuşturabilirsiniz, tabi doğru budama ile… Yanlış budama ile de ağacı öldürebilirsiniz. Budama dendiği zaman tek tip, tek çeşit budama olmaz. Her ağacın, çamın, çiçeğin, sebzenin, süs bitkisinin budaması ayrıdır. Her türün çeşidine göre BUDAMASI DA AYRIDIR. Meyve ağacını süs bitkisi gibi budayamazsınız, çamı da meyve ağacı budayamazsınız veya çiçeği süs bitkisi budayamazsınız. Hepsinin budamaları kendine göre uygun ve değişik biçimde yapılır. Hatta meyve çeşitlerinin kendi içindeki türlerinin budamaları dahi değişmektedir. Sebebi; meyve kesecikleri ve meyve gözleri, her çeşidin değişik şekilde olmasından dolayıdır. Mesela; armut çeşitlerinin de kendi içlerindeki budamaları farklı farklıdır. Akça armudun budama şekli, diğer armutlara göre çok farklı olması gibi… Eriklerin de kendi içindeki budamalarının birbirinden farklı olması gibi, elmalar da kendi çeşitlerine göre farklı budanması gerekmektedirler. Sadece şeftali, kayısı gibi bitkilerin kendi içindeki budamaları ve bazı eriklerin budamaları değişmemektedirler. Bu meyveler, çoğunlukla meyvelerini tek senelik sürgün dalları üzerinde vermektedirler. Şeftalinin meyvesi de tek senelik sürgün üstünde; fakat çiftli gözlerde oluşmaktadır. Tek gözler ise yaprak gözleridir.

Bundan dolayı; budama yapacak kişi, bütün bu yukarıda bahsi geçen konuları bilmesi lazım. Meyve gözünü, yaprak gözünü tanıması lazım. Bunları bilmiyorsa, tanımıyorsa; neye göre budama yapacak? Bilmeden, bütün meyve gözlerini kendi eliyle çöpe atmış olacaktır. Meyve zamanı geldiği zaman ağaç, meyve yerine yaprak vermiş olacak; yaptığınız emekler ve masraflar da boşa gitmiş olacaktır. Budama, her sene yapılmalıdır. Budama yapılmayan ağaçlar, her sene aynı meyveyi vermezler. Bazen çok az verirler, bazen çok sık verirler; belli bir verimlilikleri olmaz. Az verdiklerinde yapılan emeği ve masrafı kurtarmaz; çok verdiği zaman çok ufak, misket gibi olacaktır. Bunda da ne renk, ne tat, ne kalite, ne gösteriş olacaktır. Üstelik ağaç; çok meyve verdiğinden çok yorulacak, bir sonraki sene de yorgunluktan dolayı az meyve verecektir. Böylece, sağlıksız bir denge sürüp gidecektir. Bütün bunların çaresi, gene de gübre değil; budamadır. Bir de budamayla ağacı kontrol altına alarak, çok fazla boya gitmesini önler ve dengede kalmasını sağlarsınız. Kontrolden çıkıp, dengesini sağlayamayan ağaçlar; meyve ağacı olsun, diğer ağaçlar olsun; fırtınada, karda ayakta kalması zorlaşacak ve yıkılacaktır. Bunu da önlemenin tek yolu, budamadır. Budama yapılmayan ağaçlar; fazla dallarını besleyemedikleri zaman kendi hayatlarını devam ettirmek için bazı dallarına su göndermeyerek budama yapar, fazla dallarını kurutur, besleyebileceği dalları bırakır. Bu şekildeki ağaçlar, çok çabuk yorulur ve ömürleri daha kısa olur. Bir de ağaç; çok ve sık meyve verdiği zaman ilaçlama yaptığımız meyvelerin aralarına ilaç işlemeyecek, meyvelerin birbirine bitişik olduğu yerlerde iğne ucu kadar ilaçlanmamış bir yer kalsa buradan meyve kurdu girip meyvelere zarar verme ihtimali doğmuş olacak. Bundan dolayı; yapmış olduğumuz bütün emeklerimiz ve masraflarımız boşa gitmiş olur.

Budama, meyve ağaçlarında ilk dikildiği yıldan itibaren başlar. Verilecek şekle göre, ağaç büyüdükçe bu şekilde muhafaza edilir. Mesela Goble şekli, Piramit şekli veya Palmet şekli gibi meyve ağaçlarının budamaları Sonbahar’da – ağaç yapraklarının döküldüğü zaman – başlar; bu da Kasım sonu gibi olur. Meyve ağaçlarındaki meyve gözleri, kabarma öncesine kadar yapılır. Ayrıca meyve ağaçlarına İlkbahar’da ve Yaz Dönemi’nde yeşil budama yapılır. Bundan maksat, ağacın gövdesinde çıkan “Obur Dal” dediğimiz, ağaca faydası olmayan; fakat ağacın lüzumsuz yere kuvvetini alan, ayrıca ağaç içine girecek güneşi engelleyerek meyvelerin tatsız ve renksiz olmasına sebep olacağından dolayı, Yeşil Budama yapılması faydalı olacaktır. Ayrıca Yeşil Budama’nın yapılması hem meyvelerin kaliteli olmasını sağlayacak, hem de ağaç lüzumsuz dallara sarf edecek kuvveti meyvelere verecek ve meyveler daha iri, daha kaliteli olacaktır. Bazı ağaçlar, çok meyve verirler; bunlar, genellikle zayıf düşmüş ağaçlardır. Kuvvetli gelişen meyve ağaçları da ya çok az meyve verir ya da hiç vermezler. Bu durumdaki zayıf düşmüş ağaçları kuvvetlendirmenin en iyi ve en doğru yolu, budamadır; gübre, daha sonra gelir. Budama ile ağacı istediğimiz şekilde gençleştirebiliriz. Bazı ağaçlar da çok kuvvetli gelişirler. Bu gibi ağaçların dallarını da değişik şekillerde aşağıya doğru bükerek, dallara giden su geçişlerini yavaşlatarak, ağacın meyveye yatmasını sağlamış oluruz. Çam türlerinde de budama yapabiliriz. Bazı kimseler, çamların budanmadığından söz ederler.

Budanmayan hiçbir bitki veya süs bitkisi veya çam, olmaz; hatta bazı çamlar hem budanır, hem de şekil verilir. Bazı çamlara da yalnız şekil verilir. Her çamın budama şekli, kendi durumuna göredir. Hatta mavi çamlara da budama yapabiliriz. Bunlara budama yaparken; daha ziyade birbiri üstüne binmiş çok sık dallar birbirine sürterek, birbirini yaralaya dallar, kırılmış dallar, kırılmaya müsait olacak dallar ve kurumuş dallar, bir de ağacın dengesini bozacak şekilde büyümüş dalların ağacın kendi şekline uygun olarak uçlarının kesilmesinin hiçbir mahsuru olmayacak; hatta ağacın sağlığına olumlu etkisi olacaktır. Meyve ağaçları, belirli bir süreden sonra yaşlanır, dalları kartlaşır. Bu durumdaki ağaçlara gençleştirme budaması yapılarak, ağaçların bir müddet daha hayatta kalmaları sağlanır. Yapılacak budama ile kart dallar, uygun yerlerden budanarak yeniden taze sürgün verirler ve ağaçlar bir süre daha hayatta kalarak meyve vermiş olurlar. Ayrıca budama yaparken, ağacın kesilen dallarının diplerine aşı macunu sürülerek yağmur suyundan, kardan etkilenerek aşağıya doğru çürümesini veya kurumasını önlemiş oluruz. Bazı bitkilerin budamalarını, kışın soğuk geçen bölgelerde don tehlikelerinden zarar görmemesi için İlkbahar’da yapılması sağlıkları bakımından daha uygun olur; mesela gül, ortanca, üzüm gibi…

Yukarıda bahsi geçen budama ile ilgili işlerin bitkiye fayda yerine zarar vermemesi için ve budamanın bitki üstündeki etkisini en iyi şekilde göstermesi için budama yapacak kişinin; budamayı çok iyi bilmesi, ağaç üstündeki meyve gözlerini ve yaprak gözlerini bilmesi ve tanıması lazım. Ayrıca nazari ve ameli şekilde eğitimini almış ve çok deneyimli olması gerekmektedir. Bu tür eleman, Türkiye’de çok az sayıda bulunmaktadır. Ne yazık ki; eline makası, desdereyi, baltayı alan ağaca çıkıp ağacı kesmekte adeta ağaç katliamı yapmaktadır. Fakat; kendine göre budama yapmaktadır. Yapılan bu yanlış kesme; ağaçların bozulmasına, hastalanmasına, zaman içinde kurumasına sebep olmaktadır. İşte ben; yanlış şekilde yapılan bu ağaç kesiminin, doğru olarak nasıl budama yapılacağını genel bildi olarak özetlemeye çalıştım. Ağaçlara zararlı değil; faydalı olmak için – 1970 yılından beri stajyerlik dönemimden itibaren nazari ve ameli olarak eğitimini almış ve 25 yılı idarecilik olmak üzere 45 yıllık tecrübemle budamayı Türkiye’de en iyi bilen çok az sayıdaki kişilerden biri olarak – bu konuda gerek özel, gerek Belediyeler’e ve diğer Resmi Kuruluşlar’a danışman olarak elimden geldiği kadar yardımcı olmaya çalışacağım.

Saygılarımla…